Uribarri-Harana
Kokapena
Uribarri-Harana haraneko erdialdean kokatuta dago, Alda eta Kontrasta arteko lursail lau batean 850 metroko garaieran, garai bateko ibilbideen bidegurutzean.
Madozek 1845 eta 1850 bitarte egin zuen hiztegi geografiko, estatistiko eta historikoan honela gogorarazten digu: “Aldarekin udala osatzen du. 47 etxe ditu, udaletxekoa barne; gartzela; bi sexu hartzen zituen lehen hezkuntzako eskola, 58-60 ikasleak joaten ohi dira, eta 24 anega gari ditu; Parr-eliza (San Joan Bataialaria) 3 onuradunek zerbitzatzen zuten, haietako bi errazio osokoak eta bat errazio erdikoa, bi baseliza (San Kristobal eta Bengolarreako Andre Maria), eta biztanlegoaren zerbitzuko ur edangarriko iturri batzuk.”
Hiribilduaren sorrera
Bere sorrera erromatar ondorengo garaikoa izan daiteke, bertan aurkitutako erromatar hilarriek adierazten duten moduan, baita Kontrastakoek eta Gastiaingoek ere.
Uribarriko bide-trazatua diseinu geometrikoa dauka. Goi Erdi Aroan oso erabiliak ziren bi ibilbideen bidegurutzean dago kokatuta.
Haietako bat Ebro ibaiko arroak Kantauriko isurialdearekin lotzen zuen ibilbide erromatarren ondorengo garaikoa litzateke. Ibilbide honek haraneko zabalera gurutzatzen zuen hegoaldetik iparraldera, Lanako Ibarreko Gastiain herritik ekialdeko Lautadarantz, Mendate Berriatik, Iturrieta Mendietatik eta Opakua Mendatetik igarota.
Beste ibilbidea haraneko luzera ardatza segitzen zuen ekialdetik mendebaldera, Amezkoa Beheko Nafarroako lurrak Arabako Laminoria, Kanpezu eta Maeztukoekin lotuz. Herribildua gurutzaten duten bi ibilbide hauek “lau errege-bideak” osatzen dute.
Kale Nagusiaren hasieran eta amaieran, Gastiainetik Mendate Berrirako ibilbide zaharrean San Cristobal eta Andra Maria baselizak daude.
Kokagune estrategikoari esker Uribarri Harana baseliza ugari izan ditu, baita XVI. Mendean ospitalea ere. Guneko iparraldean Lezeta Andra Mariren Baseliza eraiki zuten. Aintzinean, jendez hustutako izen bereko parrokia izan zen gaur egungo herriaren hazia. Templua 1774.urtean hondatu zen, harria berrerabili zuten Uribarri-Haraneko eliz-ataria eraikitzeko.
Uribarri Harana herrixka mantendu zen Alfonso X. Jakitunak Kontrastari Puebla-Karta eman zionetik Alda herrixkarekin batera, baina Enrique II-ak Gaonatarren leinukoei eman zien jaurerria. Ondoren, Lazkanotarren baroierri izatera pasa zen arte. 1654an Felipe II.ak Kontrastatik herribildu independiente titulua eman zion. XVIII. Mendean Arteagatarren eskuetara pasa zen, ondoren Campovillar Markesenera.
Lazkanotarrek Uribarrin jauregi bat eraiki zuten non denboraldi luzeak pasatzen zituzten, eraikuntzazko elementu bakan batzuk kontserbatu dira.